-
1 без
1. предлог с род. п.при указании на недостаток, отсутствие кого-чего-л.-һыҙ/-һеҙ2. предлог с род. п.в отсутствие кого-л.-дан/-дән башҡа, юғында, юҡ саҡта3. предлог с род. п.при словах, обозначающих количество или меру, указывает на недостающее до полной меры количество-дан/-дәнбез исключения — береһе лә ҡалмай, тулыһынса, бөтөнләй
без оглядки — артына ҡарамайынса, алдын-артын ҡарамай
без умолку — туҡтауһыҙ, туҡтамайынса, өҙлөкһөҙ
-
2 далеко
1. в знач. сказ.оҙаҡ, алыҫ2. нареч.; прям., перен.алыҫ, йыраҡ3. кому-чему, до кого-чего в знач. сказ., безл.-рға/-ргә алыҫ, йыраҡдалеко зайти — тәрәнгә китеү, ҡатмарлашыу
далеко не — бер ҙә, һис тә, бик үк, ул хәтле
далеко не уедешь (не уйдёшь) с чем, на чём — алыҫ (әллә ҡайҙа) китеп булмай, әллә ни ҡылып булмай
далеко пойти — юғары күтәрелеү, уңыштар яулау (эштә, тормошта)
-
3 замолкнуть
сов.туҡталыу, тымыу, тымып (тынып) ҡалыу -
4 малый
I1. прил.бәләкәй, бәләкәс2. прил.только кратк. ф.бәләкәй, наҡыҫс малых лет — бәләкәйҙән үк, йәштән үк, бала саҡтан уҡ
самое малое — кәмендә, кәм тигәндә
без малого; без мала — тип әйтерлек, -ға/-гә яҡын
от мала до велика — йәше-ҡарты, олоһо-кесеһе
мал золотник, да дорог — аҫыл таш ҙур булмай, алтын ҙур булмай
за малым дело стало — эш юҡҡа ғына туҡтап ҡалды, эш бик бәләкәй нәмәгә килеп терәлде
IIм; разг.егет (кеше), йәш егет (үҫмер) -
5 один
1. числ.числобер2. числ. в знач. прил.без других, в отдельностибер үҙе, яңғыҙ3. числ. в знач. прил.только, исключительнобер, бер генә, ғына (генә), бары тик, фәҡәт4. числ. в знач. прил.тот же самый, одинаковый, целостный, единыйбер, бер үк, шул уҡ5. числ. в знач. мест.какой-л. в ряду сходных — в сочетании с предлогом из
бер, береһе6. числ. в знач. мест.какой-то, некийберәйһе, берәү, бер кеше, кемдер7. числ. в знач. сущ. м, ж и с один, одна и однобереһето один, то другой — йә береһе, йә икенсеһе
все как один — бер кеше кеүек, барыһы ла бергә, бер күңелдән, бер тауыштан
ни один — һис кем, бер кеше лә
один на один — икәүҙән-икәү, икәү генә
по одному — бер-бер артлы, берәрләп
ставить на одну доску с кем — тиң һанау (күреү), бер ҡалыпҡа һуғыу, бер дәрәжәгә (рәткә) ҡуйыу
-
6 поспать
-
7 с
1. предлогс род. п.при обозначении предмета, места, с поверхности которого или от которого удаляется, отделяется кто-что-л.-дан/-дән2. предлогс вин. п.при указании на приблизительную меру, примерное количество чего-л.самаһы, тиклем, саҡлы, -лап/-ләп, -дай/-дәй, -ға/-гә яҡын3. предлогс твор. п.при обозначении совместности, указывая на предмет или лицо, участвующее в чём-л. вместе с кем-чем-л.менән4. предлогс твор. п.при указании на наличие чего-л. в чём-л.-лы/-ле, -ған/-гән5. предлогс твор. п.при обозначении характера, образа действия-ып/-еп6. предлогс твор. п.при обозначении предмета, лица, посредством или с помощью которого осуществляется действиеменән, арҡыры, -лап/-ләп7. предлогс твор. п.при указании на лицо или предмет, с которым что-л. происходит, который испытывает, претерпевает что-л.-ды/-де, менән, -ға/-гә8. предлогс твор. п.при обозначении цели действияменән9. предлогтвор. п.при обозначении лица или предмета, к которому устанавливается какое-л. отношение другого лица или предметаменәнс миру по нитке – голому рубашка — ил төкөрһә – күл булыр
илдән еп йыйһаң, яланғасҡа күлдәк булыр10. предлогпри обозначении места, откуда направлено движение, действие-дан/-дән11. предлогс род. п.при обозначении места, предмета, характеризующего какое-л. лицо или предмет по происхождению, пребыванию где-л. и т.п....ы, -дан/-дән килгән (алынған)12. предлогс род. п.при указании на время, являющееся начальным моментом в развитии какого-л. действия, состояния-дан/-дән (алып, башлап, бирле13. предлогс род. п.при обозначении лица, предмета, от которого берётся, получается, требуется что-л.-дан/-дән14. предлогс род. п.при обозначении предмета, лица, служащего образцом для подражания, воспроизведения-дан/-дән, -дың/-дең15. предлогс род. п.с существительными `согласие`, `разрешение`, `позволение` при указании на основание для совершения действияменән, буйынса, нигеҙендә16. предлогс род. п.при указании причины состояния, действия-дан/-дән17. предлогс род. п.при обозначении предмета, орудия, с помощью которого совершается действиеменән (башлап), -дан/-дән (башлап)
См. также в других словарях:
қалды да барды — (Орал: Жән., Орда) қала берді. Сиыры сауылмай қ а л д ы д а б а рд ы (Орал, Жән.). Бала машинаға үлгірмей қ а лд ы д а б а р д ы (Орал, Орда) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
шалу — 1 (Маң.: Маңғ., Шевч.) домбыра, қобыз, сырнай тарту. Бұл етістік көбіне домбыра шал, күй шал деген сияқты тіркес түрінде қолданылады. Домбыраға күй ш а л а білу үлкен өнер ғой (Маң., Маңғ.). Домбыраны жақсы ш а л а т ы н көрінесің, енді бір… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
қорқасоқта — ет. Қорқақтау, қорқыңқырау, сескену. Жүрегі шайлығып қалған сорлы қ о р қ а с о қ т а п кіріп еді, жоқ, мына құжқара бұған басқалардай т е к е к ө з д е н і п е ж і р е й е қ а р а м а д ы (Ә.Нұрпейісов, Соңғы., 8). – Айналайын, ағатай, менің де… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
сындырмала — ет. Сындыру, бүгу. С ы н д ы р м а л а п санап отырған бес саусақтың кішкене балаң үйрегі бүгусіз қалды (Р.Отарбаев, Біздің ауыл., 112) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
бас — амандық садақасы. Жеке басы үшін берілетін садақа, пітір. Кешкілікті ауызашар, таңертеңгілікті сәресі дейді. Ораза уақытында мұсылмандар семьясының әрбір басына б а с а м а н д ы қ (пітір) с а д а қ а с ы н төлейді (Ана тілі, 26.04.1990, 6). Бас… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
ақ — зат. в ет. Бұзаулы сиырда, қозылы қойда болатын жұқпалы, әрі зілді дерт. Мұндай жағдайда малдың сүті тартылып қалады. Егер бір қой а қ болып ауырса, ол қоралы қойға түгел жұғады (Ж. Бабалықұлы, Мал ауруы., 8). Ақ айыл болды. Көп мініліп, арқасы… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
бір — адым жер. Жүрген кездегі екі аяқтың аттау (басу) қашықтығы; 60 70 см, мөлшеріндегі ұзындық. Бір айдың жүзі болды. Бір айдай уақыт өтті. Шүйінші беруіңе болады. Жездең, міне, б і р а й д ы ң ж ү з і б о л ы п қалды, жынды суды ұрттап алмайды (Қаз … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
бәсіре — (Жамб.: Шу, Қорд.; Шымк., Арыс) арнаулы, меншікті зат. Мына қозыны балама б ә с і р е ғып беріп еді (Жамб., Қорд.). Майлының бала кезінде бір б ә с і р е тайы болыпты (Шымк., Арыс). Басыңа ұстайтұғын шатыр қалды, Б ә с і р е мінетұғын атың қалды … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
жуырқан — (Алм.: Іле, Еңб қаз.; Жамб.: Мер., Қорд.; Қост., Об.; Көкш., Қ ту; Қар., Шет; Гур., Маңғ.; Орал, Чап.; Түрікм.: Красн., Таш.; Қарақ.) көрпе. Қонақ балаға ж у ы р қ а нн ы ң қалыңын бер (Алм., Еңб қаз.). Ж у ы рқ а н жамылып жат (Жамб., Қорд.). Ж… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
құлдау — зат. г е о г р. жерг. Еңіс жер, құлама. Жарсудың қ ұ л д а у ы н а тірелетін аңғардың алды ұзыннан ұзақ созылған бұралаңы көп терең шатқалды шұбалаңқы сай (С.Сматаев, Алғашқы асу, 143). Қ ұ л д а у д ы ң қамшылар жағында қотан аумағындай тегіс… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
өсек — сөзге қалды. Өсекке ілінді, жаманатқа қалды. Тоңбайдың қызы Томпышпен әмпей жәмпей болып жүріп, аяғында ө с е к с ө з г е қ а л ғ а н бала – сол Жасан (Ж.Әлмашұлы, Тар дүние, 18) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі